معرفی شهرستان بروجن

شهرستان بروجن دارای وسعتی معادل 2256,2 کیلومتر مربع که تالابهای چغاخور، گندمان، علی آباد به مساحت بیش از 2700 هکتار در این شهرستان واقع شده است. مراتع این شهرستان 153100 هکتار (137640هکتار آمایش) و مساحت جنگل های طبیعی آن 2000 (2509 هکتار آمایش) هکتار می باشد. جمعیت این شهرستان 122483 نفر اعلام شده است.

وضعیت مناطق تحت اختیار سازمان حفاظت محیط زیست در حوزه شهرستان بروجن

مناطق تحت اختیار سازمان در حوزه شهرستان بروجن عبارتست از تالاب چغاخور با وسعت 2430 هکتار، تالاب گندمان با وسعت 1070 هکتار، تالاب علی آباد با وسعت 223 هکتار و نزدیک به 6093 هکتار از 22367 هکتار منطقه حفاظت شده تنگ صیاد در شهرستان بروجن قرار دارد (شرق منطقه حفاظتی) و بخش کوچکی از شمال شرقی منطقه حفاظت شده سبز کوه قریب 10818 هکتار (از مساحت کل 51212 هکتار) در این شهرستان واقع شده است.

نمایی از تالابهای استان چهارمحال و بختیاری در شهرستان بروجن

سه تالاب عمده استان شامل تالاب گندمان، چغاخور، علي آباد بصورت زنجيروار از ضلع جنوبي شهرستان بروجن در امتداد كوه كلار بطرف غرب استقرار يافته اند.

تالاب چغاخور

موقعیت جغرافیایی تالاب:

تالاب چغاخور در مختصات جغر افیایی ˝58´53◦31 تا ˝15´57◦31 عرض شمالي و ˝0′51◦50 تا ˝20′56◦50 طولي شرقي در قسمت شرق استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. تالاب و اراضی حاشیه آن در شمال دامنه های کوه کلار، در 60 کیلومتری جنوب شهرکرد مرکز استان و تقریباً 40 کیلومتری غرب بروجن قرار گرفته اند. محور ارتباطي بروجن- ناغان که در واقع استان چهارمحال و بختياري را به استان خوزستان مرتبط مي سازد از شمال تالاب فوق مي گذرد.

مساحت بخش آبی تالاب 1500 هکتار و منطقه شکار ممنوع آن 2430 هکتار و مساحت حوضه آبریز آن 11300هکتارمی باشد.

چغاخور از دير باز يكي از مناطق ييلاقي ايل بختياري در حوزه شهرستان بروجن است. 

وجه تسميه تالاب چغاخور

وجه تسميه نام تالاب فوق چنين بيان شده است كه چغاخور همان چغا خرم به معناي تپه سر سبز و مرغزار بوده و خور نيز به معني خورشيد در فرهنگ پارسي بكار برده شده، البته در ضلع شمال غربي تالاب فوق نيز يك تپه به اسم خورشيد قرار دارد كه نام خود را از فسيلهايي كه بصورت شعاع اشعه خورشيد روي سنگها حك شده اند گرفته بعيد نيست نام چغاخور نيز نشأت گرفته از سنگواره هاي اين تپه كه در واقع شناسنامه زيستي منطقه است را به ارمغان برده باشد.

منابع اصلي آب و نوع تالاب:

منابع اصلی آب تالاب آب‌های زيرزميني با منشأ كارستيك، رواناب‌های سطحى از حوضه آبریز و بارندگی می باشد. 11چشمه در ضلع جنوبی تالاب وجود دارد که تامین کننده آب تالاب می باشند. این چشمه ها عبارتند از: چشمه گلوگرد، تنگ سیاه، متویی، ساکی آباد، خدرآباد، سیف آباد، آوردگان، سنگ چین، دستگرد، حاج علی و برد حیدر بک.

شرایط توپوگرافی منطقه:

حداکثر و حداقل ارتفاع تالاب نسبت به سطح دریا به ترتیب 2277 و 2271 متر می باشد.

روستاهاي اطراف تالاب

از مناطق مسكوني اطراف تالاب مي توان به روستاهاي سنگ چين، دستگرد، سيف آباد، خاني آباد، ساكي آباد، خدر آباد، گلوگرد، كلبيبك، سيبك، آورگان اشاره نمود.

پوشش گیاهی تالاب:

بر اساس مطالعات انجام شده در این تالاب 121 گونه گیاهی شناسایی شده است.

از انواع آنها می توان هزارنی،6 گونه جگن،5 گونه سازو، قاشق واش، 5 گونه هفت بند، سیزاب جویباری و یال اسبی را نام برد.

ارزشهاي منحصر بفرد چغاخور از نظر زيستي

مهم‌ترین ارزش‌هاي اكولوژيك تالاب:

-قرارگیری در ردیف 8 تالاب مهم کشور با توجه به ارزیابی 75 تالاب با اهمیت کشور بر اساس معیارهایی چون پرندگان، ماهی ها، عوامل تهدید کننده، مولفه های اقتصادی–اجتماعی و موقعیت حفاظتی.

-جزء تالابهای کوهستانی و پذيراي بيش از 57 گونه پرنده مهاجر در دو نوبت پائیز و بهار.

-زیستگاه‌آبزیان، از جمله 11 گونه ماهی و ماهی آندميك استان (ماهی گورخری).

-این تالاب یکی از 105 منطقه ایران در فهرست مناطق مهم پرندگان (IBA) است.

مهمترین کارکردهای تالاب:

کارکردهای تالاب عبارتست از حمايت از تنوع زيستي آبزي منطقه، منظره و چشم‌انداز، تغذيه سفره آب‌های زيرزميني، تعديل آب و هواي پيرامون، كاهش آلودگي و جلوگیری از تشکیل یک کانون ریزگرد استانی و از جمله کارکردهای خدماتی آن می توان به اکوتوريسم، تفريحات، آموزش، تحقيقات علمي و ارزش‌های فرهنگي و آبرساني منطقه‌اي اشاره نمود.

تالاب گندمان:

موقعیت جغرافیایی تالاب:

تالاب گندمان در 37 کیلومتری جنوب غربی بروجن و 85 کیلومتری جنوب شهرکرد و مرکز استان چهارمحال و بختیاری بين عرض جغرافيايي ˝51´48◦31 و ˝45´51◦31 شمالي وطول جغرافيايي ˝34´4◦51 و ˝55´7◦51 شرقي با ارتفاع حدود 2219 متراز سطح دريا واقع شده است. نزديكترين شهر به تالاب شهر گندمان مي‌باشد كه به فاصله 4 كيلومتري از آن قرار گرفته است. مساحت تالاب گندمان حدود 1070 هکتار می باشد.

شرایط توپوگرافی منطقه:

حداقل ارتفاع تالاب از سطح دریا 2211 متر و حداکثر 2215 متر می باشد.

منابع آب

آب تالاب توسط چشمه هاي گل گپ ،گل كوچك ، چشمه مرادان ، چشمه كاپون و شير برنجي تامين مي گردد.

روستاهاي اطراف تالاب

از مراكز اسكان جمعيت در اطراف تالاب بايستي از شهر گندمان و روستاهاي حسين آباد، كتك عليا، كتك سفلي، وستگان و نصير آباد ياد كرد.

ويژگيهاي منحصر بفرد تالاب گندمان

-وجود گونه در معرض انقراض آلاله سفید در تالاب.

- یکی از 10 تالاب برتر ایران است که در سال 1352در دفتر بين المللي تحقيقات پرندگان آبزي لندن ثبت شده است.

- حضور  بیش از 40 گونه پرنده مهاجر و بومی.

کارکردهای تالاب گندمان:

کارکردهای تفریحی و گردشگری تالاب، کارکردها و ارزش های اقتصادی- اجتماعی نظیر برداشت مستقیم آب از تالاب، تعلیف دام در مراتع اطراف،کارکردهای اکولوژیک نظیر تولیدات اولیه، تغذیه و پناهگاه پرندگان، زیستگاه و محل تخم ریزی و پرورش ماهی ها همچنین نقش تالاب گندمان در کنترل سیلاب.

تالاب علی آباد

تالاب علی آباد در بين عرض جغرافيايي ˝8´57◦31 و ˝26´58◦31 شمالي وطول جغرافيايي ˝23´48◦50 و ˝58´49◦50 شرقي و در فاصله 66 کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است. تالاب علی آباد با مساحت 224 هکتار از جمله تالاب های کوچک در استان می باشد.

ارتفاع نزديك به 2420متر از سطح از دريا قرار گرفته است منابع تامين آب تالاب از دو چشمه علي آباد و محمد آباد و نزولات جوی تأمين مي گردد.

پوشش گیاهی تالاب علی آباد:

در این تالاب 84 گونه گیاهی شناسایی شده است: انواع جگن، سازو و اویارسلام گونه های غالب این تالاب می باشند.

پرندگان و جانوران تالاب علی آباد:

همان گونه های پرنده ای که در تالاب های  چغاخور و گندمان دیده می شود در تراکم کمتر در این تالاب دیده می شود. لیکن گونه های خروس کولی، انواع اردک ها و لک لک ها گونه های غالب تالاب می باشند. تالاب علی آباد فاقد ماهی می باشد.

تالاب سولقان

موقعیت جغرافیایی تالاب سولقان بین عرض جغرافيايي ˝42´57◦31 و ˝51´58◦31 شمالي وطول جغرافيايي ˝7´46◦50 و ˝46´47◦50 شرقي  ودر 72 کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است. مساحت تالاب سولقان 144 هکتار است.

ارتفاع تالاب:

 ارتفاع تالاب 2419 متر از سطح دریاست.

پوشش گیاهی تالاب سولقان:

در این تالاب 97 گونه گیاهی شناسایی شده است.

پوشش گیاهی تالاب سولقان شامل 5 گونه از انواع جگن، سازو،آلاله،سیزاب جویباری میباشد.

پرندگان و جانوران تالاب سولقان:

اردک سرسبز و اردک حنایی، لک لک، حواصیل، چنگر از پرندگان تالاب میباشند.

جاذبه های گردشگری، فرهنگی و زیارتی-سیاحتی

چشمه سیاسرد، امامزاده حمزه علی، تالاب چغاخور و تالاب گندمان از مناطق گردشگری مهم شهرستان بروجن می باشند.

چشمه سیاسرد: در ۵ کیلومتری شهر بروجن قرار گرفته است. هوای خنک و مطبوع و درختان زیبا و کهنسال اطراف این چشمه مکانی بسیار زیبا برای تفرج و استراحت ساکنین شهر بروجن و سایر گردشگران به وجود آورده است؛ به طوری که همه روزه و به ویژه در روزهای تعطیل، این مکان شاهد گشت و گذار تعداد زیادی از مسافران و گردشگران می باشد. فضاسازی های مناسب و سهل الوصول بودن، میل به بازدید از این گردشگاه را دوچندان کرده است.

بقعه امامزاده حمزه علی (ع) که از نوادگان امام سجاد (ع) است در 35 کیلومتری بروجن و 5 کیلومتری غرب شهر بلداجی، در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. این بقعه یکی از قطب‌های مهم سیاحتی و زیارتی استان چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شود.

بقعه امام‌زاده حمزه علی بالای تپه‌ای مرتفع قرار گرفته و در اطراف آن دشتی وسیع و گسترده ‏وجود دارد. به دلیل قداست و همچنین موقعیت طبیعی و آب و هوا و دیگر جاذبه‌های پیرامون آن سالانه حدود 30 هزار نفر به این محل می‌آیند.

قدمت بنای بقعه امامزاده حمزه علی مربوط به دوره تیموریان تا قاجار است. بنای امام‌زاده شامل یک بقعه، ایوان قدیمی و مساجدی جدید است. ایوان بقعه در دوره‌های بعدی( قاجاریه) به آن اضافه شده است.

آرامگاه امام‌زاده حمزه علی در سال 1382 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 8225 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تالاب های چغاخور و گندمان: از مناطق خوش آب و هوای استان چهارمحال و بختیاری است که در گذشته ییلاق خوانین و ایلخان های بختیاری بوده است. دشت های سرسبز اطراف تالاب در فصول بهار و تابستان پذیرای عشایری است که با افراشتن سیاه چادرهای خود به صفای منطقه می افزایند. چشم انداز های زیبای منطقه در فصول مختلف، در تمام ایام سال گردشگران طبیعت و اکوتوریست های زیادی را به سوی خود جذب نموده و آن ها را با زیبایی خود متحیر می کند.

از جاذبه های زیبای این تالاب ها میتوان به موارد زیر نام برد:

پرنده نگری: این تالاب های به واسطه قرار گیری در مسیر مهاجرت پرندگان، هر ساله از اواخر فصل تابستان پذیرای پرندگان مهاجر می باشد که به سمت مناطق گرمسیری در حرکت می باشند. علاقمندان به زندگی این پرندگان می توانند با قرارگیری در سایت های حاشیه تالاب از تماشای پرندگانی چون فلامینگو، لک لک سفید و ... دیدن نموده و لذت برند.

ماهیگیری: یکی از جذابیت های تالاب ها وجود گونه های متنوعی از ماهیان در آن است که ماهیگیران و علاقمندان به زندگی ماهیان میتوانند از امکانات موجود استفاده کرده و ساعت هایی را به این تفریح بپردازند. همه ساله تعداد زیادی از ماهیگیران با کسب مجوز صید ماهی از اداره کل حفاظت محیط زیست استان در این تالاب ها به ماهیگیری می پردازند.

کوهنوردی: کلار قله ای به بلندای 3830 متر از سطح دریاست که در فصل زمستان پوشیده از برف می شود و حتی گاهی تا اواخر بهار نیز از برف سفیدپوش است. تماشای منظره تالاب با طبیعت پیرامونش، از فراز قله کلار، هر بیننده ای را به تحسین وامیدارد.

باغ خان آورگان: یکی از پرطرفدارترین جاذبه های اکوتوریسمی منطقه چغاخور، باغ خان است که قدمت چند صد ساله دارد و به گفته اهالی زمان منطقه احداث آن به حکومت زندیه میرسد. این باغ وسیع 3 هکتاری با درختان تنومند گردو و چنارهای سر به فلک کشیده و درختان مثمر و غیر مثمر دیگر و چشمه های متعدد پرآب، چمنزارها و جویبارهای خروشان در فاصله 2 کیلومتری جنوب روستای آورگان در مسیر جاده ارتباطی آورگان به سیبک قرار دارد.

دره تنگ سیاه آورگان: دره تنگ سیاه از دیگر جاذبه های منطقه است. در این دره، چشمه سارهای فراوانی میجوشند. در بهار و تابستان انواع گل های وحشی رنگارنگ زیبا و گیاهان دارویی رازیانه، بومادران، کنگر، ریواس، ختمی، پونه و آویشن سراسر این دره را فرا میگیرند و فضای بدیع و جذابی را پدید می آورند.

چشمه های حاشیه تالاب چغاخور: در منطقه بختیاری هر چشمه هویت یک طایفه است در گذشته تمام مراسم های طوایف در اطراف این چشمه ها برگذار می شد. در حاشیه تالاب چغاخور تعداد قابل توجهی چشمه با حجم زیاد آب قرار دارد که علاوه بر مشروب نمودن باغات زیردست خود، تالاب چغاخور را نیز از نعمت آب بهره مند می سازند. معروفترین چشمه های حاشیه تالاب عبارت اند از: چشمه تنگ سیاه، چشمه سیبک، چشمه گلوگرد، چشمه شیرکشته، چشمه ساکی آباد، چشمه آلوقره و ... .

احیا تالاب گندمان

خشکسالیهای دهه 80،  سبب خشک شدن بخش وسیعی از محدوده آبی تالاب گندمان گردید، تحليل و ارزیابی تأثير خشکسالی بر کاهش سطح آب این با استفاده از تکنیکهای GIS و RS ثابت نمود سطح آبی تالاب گندمان به میزان 94/84 % دچار خشکی شده است. تغییرات تیپهای گیاهی و جایگزینی گیاهان خشک زی بجای گیاهان آبزی این پدیده را تایید نمود.

اقدامات انجام شده برای احیای تالاب گندمان:

• افزايش طول بند احداثي از 350 متر به 2350 متر با عرض تاج 6 متر و ارتفاع از كف يك متر تا 50 سانتي متر و عرض 12 متري بند در كف با حجم عمليات خاكريزي حدود 18000 متر مكعب
• افزايش ارتفاع جاده بين تالاب و مزارع جهت افزايش حجم آبگيري تالاب و جلوگيري از آبگرفتگي اراضي كشاورزي حاشيه تالاب به طول 3400 متر
• ايجاد پرده آب بند به همراه Cut off  آهكي به طول 1000 متر جهت ممانعت از خروج زير سطحي آب تالاب در قسمت بند احداثي
• تكميل عمليات سنگ چيني (ريپ رپ) روي قسمتهاي حساس و موج گير تالاب با حجم بيش از 400 متر مكعب
• خاكريزي با تراكم 95 درصد در طول بند و اصلاح بند خاكي قبلي و افزايش تراكم و عرض بند قبلي به طول 400 متر
• احداث دريچه هاي فلزي تنظيم آب در بخشهاي مختلف به تعداد 6 دستگاه
• لايروبي انهار منتهي به تالاب به ميزان 7000 متر و افزايش ورودي آب به تالاب
• طراحي و احداث سرريزهاي سنگي تالاب در حجم 500 متر مكعب در دو قسمت تالاب و مجهز به دريچه هاي هيدروليكي اضطراري
• ايجاد زهكش اراضي كشاورزي مزروعين تالاب گندمان به طول 3650متر با مشاركت شهرداري و بخشداري گندمان و كشاورزان
• لايروبي جوي ها و چشمه هاي تأمين كننده آب تالاب (چشمه پنيري- گل گپ- گل كوچك و نصير آباد) و پخش آب در قسمتهاي خشك تالاب
• لوله گذاري بتوني براي هدايت آب جوي هاي منتهي به تالاب و جلوگيري از آبگيري اراضي اطراف تالاب
• شناسايي گلوگاهها و مشخص نمودن مناطق آسيب پذير تالاب با توجه به آبگيري بخشي از اراضي اطراف تالاب پس از احداث بند اوليه
• نقشه برداري جامع تالاب گندمان، تهيه پروفيل تالاب و بررسي راههاي تكميل عمليات احيايي كامل آن ضمن در نظر گرفتن اراضي كشاورزي اطراف
• جلب همكاري جوامع محلي و دستگاههای دولتي براي احياء كامل تالاب گندمان
• طراحي سيستم پخش سيلاب و كنترل و ورود هرزآبها به تالاب جهت احياء آن

مهم ترین تاثیرات اقدامات احیایی انجام شده بر تالاب گندمان

 با اقدامات احیایی انجام شده از جمله احداث بند خاکی بر روی تالاب  و سایر اقدامات کل تالاب آبگیری و پوشش گیاهی تالاب احیا گردید بطوریکه گونه نادر آلاله سفید بعد از 85 سال در تالاب مشاهده گردید. هم چنین تعداد گونه های مشاهده شده در تالاب به بیش از 40 گونه و دو گونه پرنده مهاجر کمیاب شامل حواصیل شب و خوتکا در تالاب بین¬المللی گندمان مشاهده شده است.

عضویت در کمیته ها

کمیته پسماند – کمیته سلامت و امنیت غذائی- کمیته صیانت از منابع آب شهرستان – کمیته دشتهای پایلوت – کمیته سازگاری با خشکسالی – پدافند غیر عامل – کمیته مبارزه با زمین خواری – کمیته پیشگیری ازوقوع جرم – کارگروه شورای ترافیک – کمیته معماری و بازآفرینی شهر – شورای امر به معروف ونهی از منکر – ستاد اقامه نماز شهرستان – کمیته رفع موانع کار .

شماره تماس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بروجن : 03834246457

شماره نمابر :03834246458

آدرس اداره : بروجن بلوار ملت – بلوار رسالت – مقابل شرکت گاز – حفاظت محیط زیست شهرستان بروجن کدپستی : 8871643113